wtorek, 11 lutego 2014

17. Tomasz z Akwinu i arystotelizm chrześcijański

17. Tomasz z Akwinu i arystotelizm chrześcijański

  • Tomasz z Akwinu spierał się z Awerroistami i na tym gruncie wyrosły jego poglądy.
  • Św. Tomasz odchodził również od nauczania św. Augustyna. Odrzucił jego idealizm, i zastąpił go arystotelesowską metodą empiryczną. Do tego filozofia Tomasza opierała się na założeniu, że teologia jest nauką wyższą od filozofii.
  • Innymi słowy Święty Tomasz wierzy, że objawienie posiada znacznie większą wiarygodność jako źródło wiedzy niż doświadczenie.
  • Św. Tomasz o państwie: Tomasz w dużej mierze czerpał poglądy od Arystotelesa. Uważał, że człowiek jest istotą społeczną i polityczną, a ponadto niesamowystarczalną. Państwo jest najdoskonalszą wspólnotą. Państwo jest też wspólnotą pierwotną w tym sensie, że od jego istnienia uzależnione jest powodzenie wszekich innych zbiorowości. Tak jak Arystoteles, św Tomasz uważa, że państwo jest wspólnotą doskonałą, bo jedność i spójność podejmowanych przez taką wspólnotę działań jest gwarantem maksymalnej skuteczności w zaspokajaniu społecznych potrzeb.
  • Ideałem Tomasza jest państwo zapewniające skupionej w nim społeczności „jedność zbiorowości” i „porządek”. Jedność zbiorowości to po prostu społeczny pokój, eliminowanie czynników, które „od środka” rozsadzałyby tę spójną strukturę. Porządek to nic innego jak po prostu hierarchia. Państwo definiuje Tomasz jako wspólnotę celów, strukturę powstałą przez połączenie wielu dla realizacji wspólnych zadań.
  • Władza w państwie: Władza jest dana od Boga, ale poszczególni władcy są tylko jej ludzkimi dysponentami. Jako ludzie są niedoskonali i mogą ją wykonywać dobrze albo źle.
  • Prawo oporu: ludzką władzę można obalić, poddani mogą sprzeciwić się władcy. Skorzystanie z „prawa oporu” przeciwko tyranowi możliwe jest w sytuacji, w której panujący — uzurpator nieposiadający tytułu do sprawowania władzy — występuje przeciwko prawom bożym i podstawowym normom moralnym, przekracza granice swoich uprawnień, albo postępuje niesprawiedliwie. Człowiek nie powinien jednak sam oceniać, czy władza przekracza te granice. Powinien to robić Kościół.
  • Św. Tomasz o prawie stanowionym: przez prawo rozumie Tomasz „rozporządzenie rozumu promulgowane ze względu na wspólne dobro przez tego, do kogo należy troska o społeczność”. Prawo jest po pierwsze rozporządzeniem rozumu, co oznacza, że jego reguły powinny być przede wszystkim racjonalne, a wola władcy nie oparta na rozumie nie może być prawem. Po drugie — zostało ono ustanowione przez legalnie panującego. Legalnie ustanowionym władcą jest taki władca, który kieruje się w swoich działaniach dobrem ogółu. Dlatego — po trzecie — prawo to reguły, które powinny mieć na względzie dobro wspólne. W końcu, prawo musi być „promulgowane” przez panującego, czyli oficjalnie ogłoszone. Nieznane szerszemu ogółowi i nieogłoszone rozporządzenie nie może mieć mocy obowiązującej.
  • Podział prawa wg św. Tomasza: dzieli on prawo na dwa podstawowe rodzaje, na prawo per se (co można przetłumaczyć jako prawo przez siebie), oraz na prawo per participationem (co tłumaczy się jako prawo przez partycypację, udział). Prawo per se to prawo wieczne (lex aeterna). Istnieje ono samo przez się z faktu istnienia Boga i tego, że jest on wieczny. Są to normy boskiego rozumu odnoszące się do całego wszechświata. Prawo per participationem natomiast to reguły, które partycypują i wypływają z prawa wiecznego. W stosunku do nich wysuwa Tomasz postulat niesprzeczności z prawem wiecznym. Podział w ramach pochodnego prawa przez partycypację jest u Tomasza bardzo rozbudowany. Należą do niego między innymi prawo naturalne, prawo ludzkie i prawo boże. Prawo naturalne to reguły wynikające z racjonalnej natury człowieka. Prawo ludzkie jest skonkretyzowaniem tych reguł i dostosowaniem ich do społecznych sytuacji. Prawo boże to, będące wynikiem objawienia, reguły zawarte w Piśmie Świętym.
  • Św. Tomasz o ustroju: Tomasz przekonany jest o tym, że optymalną formą ustrojową jest monarchia. To właśnie tej formie ustrojowej najbliżej do jedności, która tożsama jest ze społecznym pokojem. Monarcha jest jedynowładcą. Decyzje przez niego podejmowane są szybsze niż decyzje podejmowane przez jakiekolwiek zgromadzenie. Jeśli jest on monarchą światłym — są one również mądre. Jeśli kieruje się interesem społecznym, a jak wiadomo monarchia jest formą ustrojową, której istotą jest kierowanie się tym dobrem, to taka szybka i mądra decyzja najskuteczniej zapewnia dobro wspólne, czyli pokój. Zaletą monarchii jest to, że jest ona wolna od wewnętrznych sporów i knowań ze strony rozmaitych demagogów.
  • Zaraz za monarchią w tomaszowej hierarchii stoi ustrój arystokratyczny, tzw. rządy optymatów. Tu decyzje podejmowane są wprawdzie zbiorowo, ale ciało decyzyjne jest niewielkie i w związku z tym także mniej w nim „kolizji” niż w politei, która jest według Tomasza „najmniej dobra” spośród właściwych form ustrojowych. Im bliżej jedności, tym lepsza forma ustrojowa — oto zasada Tomasza.
  • Trzy ustroje złe ustawia Tomasz w następującej  kolejności: najmniej zdegenerowanym rządem jest demokracja, następna jest oligarchia, najgorsza jest tyrania. Wartość etyczna ustrojów zdegenerowanych zmniejsza się wraz ze zbliżaniem się do idei jedności.

Czy warto studiować prawo?

W chwili pisania tego tekstu jestem studentem piątego roku prawa. Przede mną ostatni semestr na uczelni, a później - jeśli zdecyduję się zos...